کارکرد اجتماعی هیأتهای مذهبی
. کارکرد اجتماعی هیأتهای مذهبی
هیئتهای مذهبی از قدیمیترین نهادهای مردمی و اجتماعی بوده که حول محور حب اهل بیت عصمت و طهارت و تعظیم شعائر دینی به خصوص بزرگداشت ایام شهادت سید و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین (ع) فعالیت مینمایند.
در یک نگاه بسیار کلی و گذرا بر تاریخچه هیأتهای مذهبی میتوان گفت این نهاد مردمی دینی بلافاصله پس از واقعه عاشورا و از طریق بازماندگان آن حماسه (چه آنهایی که مقدر نبود شهید شوند، چه آنهایی که از قافله عقب ماندند و چه آنهایی که در آن زمان قصد حضور نداشته، اما بعداً پشیمان شدند)، به صورتهای مختلف نشو و نمو گرفت.
در تعظیم شعائر دینی و پاسداشت فرهنگ عاشورا در زمانهای مختلف، مخالفت ها و موافقت ها و حال و هوای متفاوتی حاکم بوده است. این عزاداریها و سوگواریها پس از حماسه ی عاشورا و هنگام ورود اهل بیت به شهر کوفه و افشاگریهایی که شد، آغاز گردید و بعد از آن با حضور توابین و عملکرد آنها، رنگ و بوی دیگری یافت و در ادامه به اهتمام خاندان عصمت و طهارت (علیهم السلام)، دوستداران اهل بیت و شیعیان، متفکرین و اندیشمندان و بزرگان دین ادامه یافت.
صد البته اصلیترین رسالت هیأتهای مذهبی اقامه عزاداری و سوگواری و ذکر مصیبت در شهادت حضرت سید الشهدا و احیاء فرهنگ پرشور و شعور و بالنده ی عاشورا و تعظیم شعائر مذهبی و دینی است. اما آنچه کمتر مورد توجه قرار گرفته، نقش اجتماعی هیأتهای مذهبی در جامعه و کارکرد آنها در برقراری تعاملات فرهنگی در سطوح مختلف مردمی است (خیرخواه و سجودی، 2013).
فرهنگ عاشورا و مکتب حسین (ع) درس آموز ابعاد گوناگون زندگی بشر و متفکرین، خاصه شیعیان بوده است، به عنوان نمونه؛ مهاتما گاندی، رهبر اندیشمند انقلاب و تحول بزرگ هند میگوید: من زندگی امام حسین، آن شهید بزرگ اسلام را به دقت خواندم و توجه کافی به صفحات کربلا نمودم و بر من روشن شده است که اگر هندوستان بخواهد یک کشور پیروز گردد، بایستی از سرمشق امام حسین پیروی کند (نصراصفهانی، 1394).
میسیو باربین، اندیشمند آلمانی میگوید: تا به امروز تاریخ بشریت نظیر چنین شخص مآل اندیش و فداکاری به خود ندیده و نخواهد دید. هنوز اسرای حسین (ع) نزد یزید نرسیده بودند که علم خونخواهی حسین برافراشته شد و نهضت عظیمی علیه یزید آغاز گردید.
به جرأت میتوان گفت، قسمتی از فرهنگ شخصی هر شیعه و بخش اعظم فرهنگ و تمدن اسلامی شیعی، نشأت گرفته و متأثر از فرهنگ عاشورا است.
در این راستا و با توجه به شعائر و اهداف عالی و بلند حاکم بر حرکت حسین بن علی (ع) و فرهنگ عاشورا، هیأتهای مذهبی نیز ضمن اقامه ی عزاداری و سوگواری و بزرگداشت مناسبتهای اسلامی در دیگر شئون اجتماعی، فرهنگی، اخلاقی، انسانی و… که در شرع مقدس اسلام و احادیث معصومین (علیهم السلام)، آمده است، وارد شده و نسبت به اجرای آن با جدیت فراوان میکوشند.
- هویت بخشی و الگوسازی
یکی از کارکردهای بسیار مؤثر هیأتهای مذهبی، الگوسازی، مبتنی بر دین باوری و رعایت هنجارها، ارزشها و اخلاقیات است.
افراد با حضور در دسته جات، تکایا و حسینیهها و استماع احادیث و درسهای اخلاقی و گوش دادن به ایات الهی و اشعار مداحان در مدح و ثنای اهل بیت به صورت علمی و کاربردی (تعلیم و تربیت)، راه به فرهنگی میبرند که مبنای آن رعایت معنویات، اخلاقیات، اصول و مبانی انسانی، خودشناسی و خداشناسی است. این کارکرد، انسان را برای رسیدن به یک هویت مذهبی و حیات دینی کمک میکند.
- تعالی جویی و فضیلت طلبی
یکی دیگر از کارکردهای هیأتهای مذهبی مساعدت، بسترسازی و کمک به انسان ها برای تعالی جویی و فضیلت طلبی است. در این نهاد مذهبی که ملاک تفوق و برتری، صرفاً عشق و علاقه به اهل بیت(ع) و رعایت شرع مقدس اسلام و دستورات الهی است، افراد در کنار هم جمع شده، بر اساس و چارچوب فعالیت های خداپسندانه و تقرب در درگاه باری تعالی تلاش می نمایند تا مسیر تعالی را بپیمایند.
- کنترل غیر مستقیم انسانها.
از دیگر کارکردهای اجتماعی مؤثر هیئات مذهبی و دیگر نهادهای دینی، کنترل غیر مستقیم جامعه و افزایش حال و هوای معنوی است. در بررسی های به عمل آمده در ایام و مناسبت های اسلامی، تعظیم شعائر دینی به خصوص در ماههای محرم، صفر، رمضان و فصول نیایش مشخص شده، انسانها کمتر دچار هوای نفس شده، حتی بزهکاران، مجرمین، مفسده جویان نیز بعضاً در این ایام از فعالیتهای غیر اخلاقی انسانی و انحراف آمیز خود کاسته و به سوی معنویات و برنامه های الهی روی میآورند.
- پر نمودن اوقات فراغت
یکی دیگر از تعاملات هیأتهای مذهبی، پر نمودن اوقات فراغت افراد، به طور منسجم و نهادینه است. افراد و اعضایی که فصول اشتراک دیگر اجتماعی، قومی، فکری و… دارند، غیر از ایام خاص مذهبی و تبلیغی و مناسبتهای اسلامی چون ماههای محرم، صفر، فاطمیه و رمضان، در دیگر ایام سال به صورت گروههای کوچکتر گرد هم جمع شده و نسبت به اجرای برنامههای مختلف دینی، چون قرائت قرآن، ادعیه، زیارتنامهها، برگزاری کلاسهای آموزشی، اخلاق، احکام و علوم دینی و برنامههای فرهنگی و دینی اهتمام و اقدام مینمایند.
- مساعدت، دستگیری و انفاق
هیئتهای مذهبی در زمینه های دیگری چون انجام اعمال انسان دوستانه، انفاق و دستگیری از محرومین، تهیه ی جهیزیه و امکانات اولیه ی زندگی برای تازه عروسان و زوجهای جوان کم توان، ایجاد صندوق های قرض الحسنه و اهداء وامهای بدون بهره و راه اندازی سیستم های خدمات درمانی رایگان و… به واسطهی ایجاد ارتباط بین افراد خیر و توانمند جامعه با افراد بی بضاعت و کم توان فعالیت می نمایند.
هیئتهای مذهبی در جمع آوری مساعدتهای کم و زیاد مردم به عنوان نذر و توزیع آن در قالبهایی چون اطعام گستردهی مردم، به ویژه در مناطق محروم نیز فعالیت چشمگیری داشته که این نیز، تعاملی است مناسب بین هیأت و جامعه.
