مجتمع های مسکونی
با توجه به کمبود مسکن و سیاست گذاری های اخیر برای تأمین آن مطابق الگوی مصرف مسکن در کشور، فضای باز همچون حیاط و فضای نیمه باز همچون تراس از برنامه طراحی واحدهای مسکونی مستقل حذف یا بسیار محدودشده است.ایجاد شرایط مطلوب به گونه ای که ساکنان هر واحد مسکونی فضای باز را ادامه فضای بسته خانه و مکان فعالیت های مکمل زندگی روزمره به شمار آورند، می‌تواند نقش مهمی در زندگی شهری داشته باشد. فضاهای باز مسکونی هم از نظر برقراری روابط اجتماعی در مقیاس همسایگی و هم از نظر ذخیره سازی انرژی اهمیت می‌یابد. وجود سلسله مراتب در فضاهای دسترسی و ایجاد رابطه ای منسجم ، پیوسته و خوانا بین سه عنصر فضاهای بسته، نیمه باز و باز عاملی موثر در طراحی مسکن خواهد بود. در نتیجه ارائه راهکارهایی که لازم است در طراحی فضاهای باز و نیمه باز مسکونی در نظر گرفته شوند تا با ایجاد فضاهایی قابل دسترس، انعطاف پذیر، پویا امکان تعاملات اجتماعی و بهره وری از انرژِی های تجدید پذیر را فراهم آورد، ضروری به نظر می‌رسد.
۲-۴-۳ بررسی فضاهای باز و نیمه باز در مجتمع های مسکونی
محدودیت های موجود در شهرهای بزرگ، منجر به گسترش ساخت مجتمع های مسکونی و کاهش سهم حیاط خصوصی در معماری معاصر گردیده است. فضای باز و نیمه باز مسکونی علاوه بر تأمین نور و روشنایی فضاهای داخلی و تهویه طبیعی، به عنوان فرصتی برای ارتباط بیشتر با طبیعت و مکانی برای تعاملات اجتماعی است. با توجه به محدودیت های فضای داخلی واحدهای مسکونی و سابقه سنتی حضور حیاط در زندگی ایرانی، فضای باز مجالی برای گسترش عملکرد فضای داخلی و رابطه ان با فضای بیرونی است. بنابراین، بازنگری و شناخت وضع موجود فضاهای باز و نیمه باز، زمینه ساز طراحی آگاهانه تر فضاهای باز مسکونی در آینده است.
چنانچه فضاهای باز و نیمه باز مسکونی پاسخگوی نیازها و خواسته های فردی و اجتماعی ساکنین در سنین مختلف باشد، می توان بخش زیادی از فعالیت های زندگی را از فضای داخلی به فضاهای بیرونی مجموعه ها منتقل و کمبودهای زندگی در واحدهای مسکونی با مساحت کم را تا حدودی جبران نمود. فضاهای باز مسکونی، ضمن فراهم آوردن موقعیت هایی برای رشد خلاقیت، زمینه معاشرت، تعامل و تقابل اجتماعی، و کاربردهایی همچون ایجاد ارتباط، آرامش.مهمترین مؤلفه های قابل بررسی که در طراحی فضاهای باز و نیمه باز بسیار موثر می باشنداز جمله انعطاف پذیری، تنوع پذیری، تطبیق پذیری و تغییر پذیری می‌باشند که در ذیل به آن اشاره شده است.
انعطاف پذیری (چندعملکرد بودن فضای باز و نیمه باز)
انعطاف پذیری به طور عام به به قابلیت تغییر دراشیاء و اجسام گفته می شود. در معماری و طراحی محیط و به طور خاص مسکن که موضوع این تحقیق است منظور از واژه “انعطاف پذیری” انعطاف پذیری فضایی و ساماندهی فضای انسان ساخت و تغییر در آن برای دستیابی به شرایط، نیازها و کاربست های جدید است. بعضی از فضاها بدون نیاز به ساماندهی مجدد بسیاری از فعالیت ها را تأمین می‌کنند. بعضی دیگر از فضاها برای پاسخ به نیازهای مختلف قابل تغییرند. طراحان محیط واژه های “تطبیق پذیری” و انعطاف پذیری ” رابرای این دو مورد به کار برده اند. بخشی از نیازهای مسکن سنتی از طریق انطباق زندگی با تغییرات فصلی و روزانه تأمین می شد. در خانه های با حیاط مرکزی در ساعات روز و در فصل های سال از فضاهای مختلفی از خانه استفاده می شد. ضرورت های اقلیمی و محیطی و استفاده از بهترین شرایط طبیعی، ساکنین خانه را به تغییر مکان در فضاهای خانه نیازمند می ساخت. شاید فضاهای خانه های امروزی قابل برنامه ریزی برای جابجایی های محدود در فضاهای داخلی خانه و استفاده بیشتر از قابلیت های دید و منظر و محیط بیرونی آن باشند.(عینی فر،۱۳۸۲،۲۲)
پنا و مارشال در (۸۴٫۲۰۰۱) در کتاب خود در زمینه برنامه ریزی معماری، انعطاف پذیری را شامل ویژگی‌های چند عملکردی معماری، تغییرپذیری در فضاهای داخلی و گسترش پذیری بیرونی آن دانست اند و معتقدند که هر کدام از این مفاهیم به تنهایی نمی توانند جایگزین مفهوم انعطاف پذیری شوند. در این رساله با توجه به ویژگی های خانه ایرانی گونه های انعطاف پذیری تحت عنوان تنوع پذیری ( فضای چند عملکردی )، تطبیق پذیری ( جابجایی فصلی و روزانه) و تغییر پذیری (تفکیک و تجمیع ) تعریف شده اند.
تنوع پذیری
تنوع پذیری قابلیت فراهم آوردن استفاده های مختلف از فضا است. این گونه انعطاف پذیری با دو متغیر فضا و زمان سر و کار دارد. فضای واحد مسکونی می‌تواند برای چند عملکرد به طور همزمان، و برای عملکردهای مختلف در زمان‌های مختلف استفاده شود.
مهمترین خواص تنوع پذیری فضایی عبارتند از :
-
- قابلیت دسترسی آسان و خوانا
-
- تلفیق کارکردها در فضا و تقلیل اتلاف در فضاهای ارتباطی
-
- استفاده مفید از فضای دسترسی بگونه ای که تبدیل کارکردها را میسر سازد.(عینی فر،۱۳۸۲،۲۲)
